هفت گام فرایند پژوهش
هفت مرحله عمده برای پیدا کردن یک طرح ساده تا نوشتن مقاله یا مطلب علمی و مستند به شرح زیر می‌باشد:
گام اول: شناسایی و بسط موضوع
گام دوم: یافتن پیشینه پژوهش
گام سوم: جست‌وجوی فهرست‌های آنلاین برای پیدا کردن کتاب‌ها
گام چهارم: یافتن مقالات (چاپی یا الکترونیکی)
گام پنجم: یافتن منابع اینترنتی
گام ششم: ارزیابی اطلاعات بازیابی‌شده
گام هفتم: استناد به منابع با استفاده از سبک‌های استناددهی
ماده خام پژوهش‌گر جهت پیشبرد فعالیت‌های پژوهشی منابع اطلاعاتی است که با پردازش آنها دانشی نو پدید می‌آید، لذا هرچه این ماده خام معتبرتر و قابل اعتمادتر باشد، دانشی با کیفیت بالاتر تولید خواهد شد. جست‌وجوی اطلاعات فرایند هدفمندی است که نیاز است پژوهشگران با ساختار آن آشنا باشند. مهارت‌های سواد اطلاعاتی با شناسایی نیازاطلاعاتی، تعریف راهکار جستجو، بازیابی اطلاعات آغاز می‌شود و با ارزیابی منتقدانه اطلاعات بازیابی شده، سازماندهی و استفاده موثر از اطلاعات ادامه می‌یابد. بنابراین ارزیابی اطلاعات مهارت کلیدی است که توجه به آن فرایند اطلاع‌یابی موثر را سرعت و اعتبار می‌بخشد.
از طرفی کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی به عنوان دروازه تهیه کننده منابع اطلاعاتی همواره با مسئله مجموعه سازی مواجه هستند و این وظیفه از اصلی‌ترین و پایه‌ای‌ترین فرآیندهایی است که در انواع کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی صورت می‌پذیرد و انتخاب منابع اطلاعاتی در توسعه مجموعه کتابخانه‌ها نقش کلیدی دارد. هر کتابخانه در جهت رفع نیازهای اطلاعاتی کاربران باید مجموعه‌ای متناسب با جامعه و هدف کتابخانه را فراهم کند. از دیگر سو تعداد نویسندگان و ناشران منابع در دنیای منابع اطلاعاتی بسیار زیاد، ناهمگون و پراکنده است و کتابخانه‌ها باید بتوانند منابع اطلاعاتی مورد نیاز جامعه مخاطب اعم از کتاب، نشریات علمی و خبری، عکس، فیلم، نقشه و دیگر انواع منابع اطلاعاتی را فراهم کنند.
در همین راستا و با توجه به افزایش روزافزون حجم منابع اطلاعاتی، ارزیابی منابع از اهمیت بسیاری برخوردار شده است. لازم به ذکر است که در ارزیابی منابع اطلاعاتی، معیارهای مختلفی وجود دارند که ممکن است دارای درجات اهمیت متفاوت باشند. معیارهای ارزیابی منابع اطلاعاتی كه توسط نویسندگان و متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی ارائه شده است در بسیاری موارد دارای همپوشانی می‌باشند. معیارهایی که عمده این نویسندگان به آنها اشاره داشته‌اند عبارتند از :
- شناسایی هدف منبع؛
- ارزیابی پوشش موضوعی و محتوایی از نظر مرتبط و مناسب بودن با اهداف تعریف شده؛
- ارزیابی اعتبار و شهرت نویسنده و سایر پدیدآورندگان منبع و ناشر؛
- ارزیابی درست بودن و صحت اطلاعات؛
- ارزیابی روزآمدی منبع؛
- ارزیابی ساختار منبع و نحوه نظم دهی و ارائه اطلاعات؛
- قابلیت دسترس‌پذیری منبع؛
- سهولت بازیابی و استفاده از منبع
- طراحی گرافیكی و چند رسانه‌ای و كاربرپسند بودن منبع؛
- بررسی پیوندها به منابع دیگر؛
- منحصر به فرد بودن منبع؛
- كیفیت نوشتن و اثر بخشی منبع؛
- قیمت منابع اطلاعاتی و هزینه‌های جانبی آن (هزینه–سودمندی منبع).
اعتبارسنجی منابع مرجع در کتابخانه‌ها
با توجه به انتشار بسیاری از منابع مرجع به شکل چاپی و الکترونیکی و اهمیت این منابع در ارائه خدمات تخصصی به پژوهشگران، كتابداران باید علاوه بر شناسایی و استفاده از آنها برای پاسخگویی به پرسش‌های كاربران، با استفاده از معیارهای ارزیابی خاص ، اعتبار و ارزش آنها را بررسی كرده و نسبت به انتخاب درست آنها در مجموعه‌سازی منابع مرجع اطمینان حاصل كنند. در ادامه به برخی ویژگی‌های مهم در خصوص این منابع اشاره می‌شود:
مخاطبان منبع مرجع
- استفاده‌كنندگان و مخاطبان منبع مرجع چه كسانی هستند؟ (دانش‌آموزان, دانشجویان, اساتید, پژوهشگران و محققان, بزرگسالان, نوجوانان و...)
- سطح آموزشی استفاده‌كنندگان از منبع مرجع چیست؟ (راهنمایی, دبیرستان, دانشجو, فارغ‌التحصیل كارشناسی, تحصیلات تكمیلی و...)
- آیا واژه‌های به كار رفته در منبع با سطح آموزشی مخاطبان هماهنگی دارد؟
- آیا منبع مرجع نیازهای مخاطبان خاص خود را برآورده می‌سازد؟
پوشش محتوایی منبع مرجع
زمینه‌های موضوعی تحت پوشش منابع مرجع چه مواردی می باشند؟
آیا محتوای منبع به اندازه كافی موضوع یا موضوعات مورد نظر را تحت پوشش قرار داده است؟
آیا اطلاعات ارائه شده در منبع مربوط به دوره زمانی خاصی می باشند؟
پوشش گذشته‌نگر در منبع چگونه است؟
آیا دامنه پوشش موضوعات ملی یا بین‌المللی است؟
آیا پیوندهای ارجاعی (برون متنی) برای دستیابی به اطلاعات بیشتر یا ارتباط به منابع مرجع مشابه ارائه شده است؟ آیا اطلاعات توصیفی برای هر پیوند تهیه شده است؟ آیا پیوندها گزینش شده‌اند و اگر چنین است بر چه مبنایی؟ آیا پیوندها به منابع, مفید و روزآمد هستند؟
آیا در منبع از پیوندهای درون متنی استفاده شده است؟
روزآمدی و نگهداشت منبع مرجع
آیا تاریخ تهیه منبع مرجع مشخص است؟
آیا تاریخ آخرین روزآمدسازی اطلاعات منبع مرجع ذكر شده است؟ تاریخ بعدی روزآمدسازی اطلاعات چه زمانی است؟ فاصله روزآمد كردن اطلاعات چگونه است؟
آیا خط مشی مربوط به فاصله زمانی روزآمد كردن اطلاعات و فرایند آن بیان شده است؟
اگر منبع اینترنتی است آیا پیوندهای فرامتنی به درستی عمل می كنند؟
آیا خط مشی پشتیبانی سایت مربوطه به منبع مرجع بیان شده است؟
آیا افراد و گروه خاصی مسئولیت پشتیبانی منبع مرجع را بر عهده دارند؟ دانش و مهارت آنها چگونه است؟
اعتبار
پدیدآورنده منبع مرجع چه كسی است؟
آیا پدیدآورنده فرد معتبر و شناخته شده‌ای در حوزه موضوع منبع مرجع می‌باشد؟
آیا اطلاعاتی مربوط به شغل, وابستگی سازمانی, تجربه كاری, آثار چاپ شده و... برای تعیین خبرگی و اعتبار پدیدآور ارائه شده است؟
آیا پدیدآورنده در تهیه دیگر منابع مرجع شركت داشته است؟
ناشر یا پشتیبان منبع مرجع مربوطه چه موسسه‌ای است؟ آیا اطلاعات تماسی آن ارائه شده است؟
آیا ناشر یا موسسه پشتیبان وابسته به یك موسسه یا دانشگاه معتبر است؟
آیا ناشر یا موسسه پشتیبان مربوطه در زمینه موضوعی مورد نظر و انتشار منابع مرجع به فرمت چاپی یا اینترنتی دارای اعتبار می‌باشد؟
ارزیابی صحت و درستی اطلاعات منبع مرجع
آیا منبع مرجع دارای یك ویراستار متخصص در حوزه موضوعی مورد نظر می‌باشد؟
آیا پدیدآورنده، چگونگی گردآوری اطلاعات برای منبع را توضیح داده است؟
آیا منابع و ماخذ اطلاعات ارائه شده ذكر شده است؟
آیا اشتباهات املایی و گرامری در منبع مشاهده می‌شود؟
عینیت (میزان یا درجه بی‌طرفی پدیدآور )
آیا تمام دیدگاه‌ها در رابطه با یك موضوع مطرح شده است؟
آیا شواهدی مبنی بر سوگیری اطلاعات در منبع مشاهده می‌شود؟
آیا می‌توان به گونه‌ای از بی‌غرضی پدیدآور اطمینان حاصل كرد؟
قابلیت دسترسی به منبع مرجع
اگر منبع اینترنتی است:
آیا سایت دارای ثبات است یا اینكه به طور مكرر آدرس خود را تغییر می‌دهد؟ اگر آدرس سایت تغییر كرده است، آیا پیوندی به آدرس جدید فراهم شده است؟
آیا منبع به طور ثابتی قابل دسترس است یا اینكه به طور مكرر غیر قابل دسترس می‌شود؟ آیا مدت زمانی كه سایت غیرقابل دسترس است مشخص شده است؟
آیا دسترسی به منبع مرجع رایگان است یا در قبال پرداخت حق اشتراك باید از آن استفاده كرد؟ آیا مدت زمانی برای استفاده و دسترسی آزمایشی از منبع مرجع مشخص شده است؟
منبع مرجع به چه زبان‌هایی در دسترس می‌باشد؟
آیا برای استفاده از منبع باید كاربران ثبت نام كنند؟
آیا دسترسی به اطلاعات ارائه شده در منبع مرجع از طریق فایل‌های متنی است یا زبان html.
برای مشاهده منبع مرجع به چه نرم‌افزاری نیاز است؟ آیا جدیدترین نسخه مرورگرها مورد نیاز است؟
ساختار منبع مرجع : نحوه ارائه و نظم دهی اطلاعات
آیا محتوای اطلاعاتی منبع مرجع برای دسترسی سریع و آسان، دارای نظم خاصی (الفبایی, رده ای, موضوعی, تاریخی و...) می‌باشند؟
آیا این ساختار و سازماندهی برای كاربران قابل درك و مشاهده می‌باشد؟ آیا با یك نگاه می‌توان فهمید منبع مرجع شامل چه بخش‌هایی است؟
آیا طرح سازماندهی در نظر گرفته شده مناسب آن نوع منبع مرجع می‌باشد و استفاده از منبع را آسان ساخته است ؟
آیا نقشه سایت، و یا فهرست مندرجات در صفحه اول منبع مرجع وجود دارد؟
سهولت استفاده از منبع مرجع
آیا استفاده از منبع آسان است؟
آیا دسترسی به منبع آسان است؟
آیا منبع به صورتی آسان و كاربرپسند طراحی شده است یا اینكه برای استفاده موثر از آن به آموزش و تجربه نیاز است؟
آیا حركت در سراسر منبع به آسانی انجام شده و اطلاعات به آسانی پیدا می شوند؟
آیا امكانات جست‌وجو و مرور به صورت سرراست ارائه شده و استفاده از آن آسان است؟
آیا اطلاعات مربوط به " راهنمایی و آموزش كاربر " در منبع وجود دارد؟ آیا به صورتی واضح و جامع ارائه شده‌اند؟
آیا بخشی با عنوان "سوالات مكرر " ارائه شده است؟
امكانات جستجو
آیا برای جست‌وجو در منبع، موتور جست‌وجویی تعبیه شده است؟
آیا موتور جست‌وجو تمام مطالب ارائه شده در منبع را نمایه كرده است؟
آیا امكان جست‌وجوی ساده و پیشرفته فراهم شده است؟ چه نوع فیلدهایی برای جست‌وجو در نظر گرفته شده‌اند؟ آیا امكان تركیب مفاهیم یا فیلدها با استفاده از عملگرهای بولی وجود دارد؟ آیا از امكان استفاده از دیگر عملگرها چون كوتاه‌سازی, همجواری و... وجود دارد؟
آیا امكان مرور و تورق مطالب وجود دارد؟
آیا انواع نمایه‌ها (موضوع، عنوان، پدیدآور، كلیدواژه و...) با توجه به نوع منبع مرجع وجود دارد؟
فرمت نمایش نتایج چگونه است؟
آیا كاربر می‌تواند نتایج جست‌وجو را با یكدیگر تركیب كرده و جست‌وجوی جدیدی انجام دهد؟
آیا برای جست‌وجو در منبع "راهنمای" جداگانه‌ای وجود دارد؟
سرعت (تاخیر زمانی لازم برای دسترسی به منبع مورد نظر و نمایش صفحات آن)
آیا آدرس منبع مرجع سریعا پیدا می‌شود؟
آیا عوض كردن سریع صفحات نمایش داده شده امكان‌پذیر می‌باشد؟
آیا می‌توان در مدت زمانی معقول با همه پیوندها، ارتباط برقرار كرد؟
ارتباط با آثار دیگر
آیا منبع مرجع موجود در اینترنت به فرمت‌های دیگری (چاپی یا لوح فشرده) دسترس‌پذیر است؟
اگر منبع مرجع از فرمت‌های دیگری گرفته شده باشد، آیا كلیه مشخصه‌های اصلی را داراست و آیا مواردی به آن اضافه شده است؟ چه امتیازاتی دارد؟
آیا تكمیل كننده منبع دیگری است؟ به طور مثال آیا روزآمد كننده یك منبع چاپی است؟
رابط كاربر
آیا رابط كاربر به گونه‌ای می‌باشد كه دسترس‌پذیری به اطلاعات منبع مرجع را تسهیل كند و سرعت بخشد؟
آیا رابط كاربر منبع مرجع لذت بخشی استفاده از آن را برای كاربر فراهم می‌كند؟
آیا رابط كاربر به گونه‌ای می باشد كه ساختار و محتوای منبع مرجع را برای كاربران قابل فهم سازد؟
آیا رابط كاربر منبع مرجع از نظر زیبایی شناختی در حد مطلوبی می‌باشد؟
تعامل ( میزان یا درجه ارتباط میان پدیدآورنده و كاربر )
آیا اطلاعات مربوط به برقراری تماس با پدیدآورنده یا ناشر منبع مرجع فراهم شده است (پست الكترونیكی، تلفن، فاكس، آدرس پستی)
اگر پیوندی به پست الكترونیكی پدیدآورنده یا ناشر برقرار شده است، آیا این پیوند فعال است و سریع برقرار می‌شود؟
معیارهای ارزیابی بانک‌های اطلاعاتی پیوسته:
در حال حاضر با توجه به افزایش روز افزون پایگاه‌های اطلاعاتی پیوسته لازم است کتابداران و سایر دست اندرکاران تهیه این گونه پایگاه‌ها، کیفیت این پایگاه‌ها را مورد ارزیابی قرار دهند. در ادامه این مقاله سیاهه وارسی دیگری در ارتباط با ارزیابی بانک‌های اطلاعاتی پیوسته ارائه می‌شود.
1- محتوی
ویژگی‌های خاص
- کاربران و مخاطبان مورد نظر چه کسانی هستند؟
- آیا برای گروه سنی خاصی مناسب است؟
- آیا از استانداردهای ویژه آموزش برای یادگیری استفاده شده است؟
- آیا از نظر سطح خوانایی مناسب است؟ (از نظر طول جمله و پاراگرافها، واژگان، استفاده از تصاویر و نمودار برای درک بهتر متن و..)
- آیا قالب و شکل متن در بالا بردن سطح خوانایی موثر است؟ (اندازه و نوع فونت، فاصله خطوط، پیش زمینه و پس زمینه، سرصفحه و...)
- آیا هدف منبع مورد نظر به روشنی تعریف شده است؟
2- دامنه
- آیا زمینه‌های موضوعی مورد نظر به طور جامع تحت پوشش قرار گرفته است؟ (تعداد نمایه‌ها، عنوان‌ها و چکیده‌ها)
- پوشش گذشته‌نگر سایت چگونه است و شماره‌های قبلی(Back files) از چه تاریخی موجود است؟
- آیا با استفاده از فرامتن به دامنه موضوعی منبع اضافه شده است؟
3- دقت
- آیا اطلاعات ارائه شده معتبر است؟ (ویراستار، نویسنده، ناشر، سازمان‌های پشتیبانی کننده)
- آیا ویراستار متخصص موضوعی است و دانش، مهارت و شهرت لازم را در زمینه موضوعی مورد نظر دارد؟
- آیا منابع قبل از نمایه‌سازی ارزیابی و داوری شده است؟
- آیا آدرس سایت نشان می دهد که پایگاه وابسته به سازمان معتبری است؟
- پایگاه بر اساس چه منابع ایجاد شده است و آیا منابع دقیق، صحیح و به دور از سوگیری است؟
- دوره روزآمدسازی پایگاه چه قدر است و آیا روزآمدسازی آن بر اساس خط‌مشی و فاصله زمانی مشخصی می‌باشد؟
- آیا فرامتن‌ها و پیوندها سبب ارتباط و درک موثرتر متن و اطلاعات ارائه شده می‌شود؟
- آیا پیوندهای کور وجود دارد و پیوندها هر چند وقت کنترل می‌شود؟
- آیا پایگاه غلط‌های گرامری و املایی دارد؟
4- جنبه‌های فنی
دسترس‌پذیری
-آیا دسترسی از راه دور دارای محدودیت‌ها و قرارداد خاصی می‌باشد؟
- آیا نیاز به ثبت‌نام دارد و اگر دارد آیا ثبت‌نام ساده است؟
- آیا صفحه خانگی آن به آسانی بارگذاری می‌شود؟
- آیا در صفحه خانگی جعبه جست‌وجو، کمک‌های خاص روش جست‌وجو، و چگونگی استفاده از پایگاه واضح و در دسترس است؟
- آیا پایگاه به زبان‌های دیگر نیز قابل دسترس است؟
- آیا با مرورگرها و سیستم عامل‌های دیگر نیز قابل مشاهده است؟
- آیا سایت دارای ثبات است یا به طور مکرر آدرس خود را تغییر می‌دهد؟
- آیا اگر آدرس سایت تغییر کند، پیوند به آدرس جدید گذاشته شده است؟
- آیا سایت آیینه‌ای نیز برای دسترسی آسان‌تر در نظر گرفته شده است؟
طراحی و نحوه نمایش
-آیا دارای ساختاری ساده و کاربر پسند است؟
-آیا از طراحی مناسب نظیر رنگ، الگو، فونت‌های خوانا، فاصله‌گذاری مناسب، تضاد رنگ متن و زمینه، قرار دادن عنوان‌های فرعی و توصیفی و..... برخوردار است؟
- آیا صفحه نمایش دقیق و بدون خشه است؟
- آیا برای درک بهتر متن از امکانات صوتی و تصویری استفاده شده است؟
مرور و تورق سایت (Navigation)
- آیا سایت دارای ابزارهای کمکی نظیر آیکون‌ها، دکمه‌ها، منوهای بالا رونده، نشانه‌های جهت‌یاب، نمایه، آموزش جست‌وجو و مثال برای مرور صفحه می‌باشد؟
- آیا این علائم کمکی، به گونه‌ای هستند که کاربر را بدون نیاز به آموزش اضافی به مقصد برسانند؟
- آیا پیوندها فعال هستند و تعداد آنها به اندازه ای است که کاربر به سادگی به اطلاعات مورد نیاز خود برسد؟ (بیش از سه بار انتخاب پیوند برای رسیدن به اطلاعات زیاد است)
- آیا از برچسبها و توضیحات سرصفحه برای درک بهتر متن و تصاویر استفاده شده است؟
- آیا پرش به صفحه‌های قبل و بعد به راحتی میسر است؟
- آیا قصع اتصا1 به آسانی صورت می‌گیرد؟
5- ویژگی‌های جستجو
درونداد جستجو (Search input)
- چه روش جست‌وجویی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد؟ (زبان طبیعی و آزاد یا زبان کنترل شده)
- امکان استفاده از عملگرهای جبری وجود دارد؟
- آیا امکان جستجو با کلیدواژه، عنوان، موضوع، عبارت و.... وجود دارد؟
- آیا امکان استفاده از محدودگرهای مناسب نظیر سال نشر، نوع مدرک، زبان و.... وجود دارد؟
- آیا امکان استفاده از عملگرهای جست‌وجوی ریشه و جست‌وجوی عمومی وجود دارد؟
- آیا گزینه جست‌وجوی پیشرفته وجود دارد؟
- آیا امکان فرمول‌بندی جست‌وجو وجود دارد؟
- آیا غلط‌های املایی و گرامری را اصلاح و عبارت‌های جایگزین پیشنهاد می‌کند؟
- آیا اصطلاحنامه‌ای برای راهنمایی کاربر پیش‌بینی شده است؟
- آیا امکان تورق نمایه‌های مختلف و انتخاب مدخل از داخل نمایه‌ها وجود دارد؟
- آیا امکان جست‌وجوی همزمان در چند پایگاه وجود دارد؟
برونداد جستجو (Search output)
- آیا نتایج جست‌وجو ارتباط زیادی با موضوع مورد نظر دارد؟
- آیا کاربر می‌تواند نتایج را تا جایی که بخواهد محدود کند؟
- آیا نتایج جست‌وجو در قالبی قابل درک ارائه می‌شود؟
- نتایج جست‌وجو قابل پردازش است وآیا نتایج جست‌وجو امکان ترکیب با یکدیگر را دارند؟
- آیا نتایج جست‌وجو بر اساس فیلدهای مشخص از قبیل نویسنده، تاریخ انتشار، نام نویسنده و.... مرتب می‌شود؟
- آیا نتایج جست‌وجو برای استفاده‌های بعدی ذخیره یا نشان‌دار می‌شود؟
- آیا امکان پرش به رکوردی خاص از نتایج جستجو می‌باشد؟
- آیا کلمات جست‌وجو شده یا مترادف در متن بازیابی شده برجسته می‌شود؟
- آیا امکان ارسال نتایج از طریق پست الکترونیک میسر است؟
- آیا امکانات ویژه برای چاپ منابع بازیابی شده وجود دارد (چاپ متن انتخاب شده، کل سند و یا گزینه چاپ کاربرپسند)
- آیا امکان انتخاب قالب‌های مختلف سند از قبیل HTML, PDF, TEXT,….. وجود دارد؟
- آیا حجم مدرک بازیابی شده مشخص است؟
- آیا دسترسی به منابع و مآخذ به کار رفته در سند از طریق پیوند میسر شده است؟
- آیا اگر دسترسی به متن سند میسر نباشد راهنمایی لازم جهت دسترسی به سند نظیر پیوند به خدمات تحویل مدرک ویا امکان سفارش منبع به صورت پیوسته در نظر گرفته شده است؟
6- ملاحظات مدیریتی
- آیا اهداف سایت به روشنی بیان شده است؟
- آیا نقد و بررسی‌هایی در رابطه با سایت از منابع استنادی ذکر شده است؟
- آیا نقدهای ذکر شده معتبر است؟
- آیا خط‌مشی سایت در رابطه با قوانین کپی رایت ذکر شده است؟
- آیا کمک‌های فنی و خدمات پشتیبانی از طریق پست الکترونیک، تلفن تماس و یا مطرح کردن پرسش‌های متداول در دسترس است؟
- آیا آمار کاربران و بازدیدکنندگان سایت بیان می‌شود؟
- آیا از جانب ناشر سایت اطلاعات گسترده‌ای در رابطه با قیمت، هزینه اشتراک، قراردادها و ضمانت‌نامه‌ها و... برای تصمیم‌گیری در مورد خرید پایگاه داده شده است؟
- آیا طرحی برای ارتقاء پایگاه وجود دارد؟
- آیا برای آموزش کاربران تمهیداتی اندیشیده‌اند و آیا این آموزش‌ها رایگان است؟ (گزینه‌های DEMO , Free Trial …..)
- آیا نقشه سایت ارائه شده است؟
- آیا پیغام‌های بیان شده در سایت مفید است؟
- آیا تاریخ آخرین روزآمدسازی در همه صفحه‌ها قابل مشاهده است؟
علاوه بر موارد ذکر شده قبلی پژوهش‌هایی نیز در خصوص ارزیابی انواع منابع انجام شده و برای هر منبع به شیوه‌ای تخصصی معیارهای ارزیابی تعریف شده است از جمله معیارهای ارزیابی برخی از منابع اطلاعاتی در پژوهش حریری و همکاران (1391) به شرح ذیل خلاصه شده است:
معیارهای ارزیابی کتاب
- ارتباط موضوعی
- اعتبار ناشر
- اعتبار نویسنده
- صحت و یکدستی اطلاعات
- کیفیت ادبی و فنی
- حجم
- انواع فرمت
- هزینه – سودمندی
- تاریخ (روزآمدی)
- مسئله حق مؤلف
- سایر
معیارهای ارزیابی نشریات ادواری:
- میزان استفاده
- تحلیل استنادی در منابع ردیف اول و دوم
- روزآمدی
- انتشار منظم
- ارتباط موضوعی
- ارتباط موضوعی
- داشتن آرشیو شماره‌های گذشته
- حضور در پایگاه‌های معتبر
- نمایه شدن در نمایه‌نامه های معتبر
- اعتبار ناشر
- قابلیت جستجو
- داشتن انواع قالب‌های مناسب
- حجم
- مسئله حق مؤلف
- هزینه – سودمندی
- سهولت استفاده در پایگاه‌های اطلاعاتی
- سایر
معیارهای ارزیابی پایگاه‌های اطلاعاتی:
- ارتباط موضوعی
- پوشش موضوعی
- روزآمدی
- همپوشانی موضوعی
- محتویات رکورد
- انواع انتشارات
- نمایه سازی
- هزینه – سودمندی
- سهولت استفاده
- اعتبار
- امکانات جست‌وجو و بازیابی
- داشتن انواع قالب‌های مناسب
- سایر
ارزیابی وب‌سایت‌ها:
در ارتباط با ارزیابی انواع وب‌سایت‌های موجود نیز معیارهایی برای ارزیابی از جنبه‌های مختلف ارائه شده است که در ادامه به صورت مختصر به برخی از این معیارها که حاصل پژوهش‌های مختلف است اشاره می‌شود:
- مؤلف وب‌سایت کیست؟
- وب‌سایت چه وقت ایجاد شده است؟
- چه کسی وب‌سایت را پشتیبانی می کند؟
- ارتباطات فراهم شده در وب‌سایت چه چیزی را بیان می‌کند؟
- مخاطبان احتمالی وب‌سایت چه کسانی هستند؟
- هدف از روابط موجود در وب سایت چیست؟
هدف سایت:
- هدف واقعی سایت چیست؟
- هدف واقعی مؤلف سایت چیست؟
- آیا هدف سایت، روشن و مخاطبین آن مشخص هستند؟
- آیا سایت پوشش موضوعی مورد نظر مخاطبان خود را فراهم می‌کند؟
- آیا سایت منابع تکمیلی دیگر را در اختیار مخاطبین خود قرار می‌دهد؟
- ایا روش معینی برای ارائه اطلاعات وجود دارد؟
- آیا راهنمای روشنی برای اطلاعات و توضیحات موجود در وب‌سایت وجود دارد؟
روزآمد بودن:
- آیا منبع اطلاعاتی به روز نگه داشته می‌شود؟
- فاصله زمانی روزآمدسازی چقدر است؟
- تاریخ ایجاد سایت و حقوق مؤلف مشخص است؟
- آیا همه منابع و مآخذ ذکر شده قابل دسترس است؟
- ایا کلیه سایت‌های مرتبط و ادرسهای اینترنتی درست عمل می‌کند؟
- ایا تاریخ قرار گرفتن اطلاعات در سایت مشخص است؟
صحت و درستی:
- آیا منابع مورد استفاده در تولید یک مدرک خاص به روشنی ذکر شده است؟
- آیا فیلتر ویراستاری وجود دارد؟
- آیا مدارک از لحاظ دستور زبان و نگارش صحیح است؟
- آیا امکان ازمودن و کنترل صحت منبع وجود دارد؟
- آیا حوزه تخصصی مؤلف با موضوع تحت پوشش همخوانی دارد؟
- آیا از روش پژوهشی مناسب استفاده شده و اطلاعات بر مبنای پژوهش به دست آمده است؟
- ایا ارجاع به منابع مورد استفاده دارد؟
صلاحیت و اعتبار:
- ایا روشن است که چه کسی مسئول وب‌سایت است؟
- آیا اطلاعات لازم در باره شخص یا سازمانی که مسئولیت سایت را برعهده دارد در سایت یافت می‌شود؟
- آیا وضعیت حق مؤلف و مالکیت فکری روشن است؟
- آیا مواد و منابع مورد نقد و بررسی قرار گرفته‌اند؟
سهولت استفاده و کاربرپسندی:
- آیا استفاده از منبع آسان است؟
- آیا دسترسی به منبع آسان صورت می‌گیرد؟
- آیا امکان جست‌وجو به اسانی وجود دارد؟
- آیا اطلاعات کمکی وجود دارد؟
- آیا پیغام‌های سیستم با معنا و مفید هستند؟
- ایا اطلاعات آموزشی ارائه شده است؟
- آیا امکان تعامل و ارتباط وجود دارد؟
- آخرین به روز رسانی سه شنبه, 08 تیر 1400
- بازدید: 25230
